Inhoudsopgave
- 1. Wat is Right to Challenge?
- 2. Hoe gebruik je het Right to Challenge?
- 3. Achtergrondinformatie
- 4. Contactgegevens
1. Wat is Right to Challenge?
Algemeen
Met een ‘Right to Challenge’-bepaling stel je in wetgeving een mogelijkheid in om een vrijstelling of ontheffing te geven van de regels. Dat kan als men op een andere manier dan voorgeschreven het doel van die regeling wil en kan halen. Technische en innovatieve ontwikkelingen krijgen zo een kans, zonder dat de regels daar meteen op aan hoeven te worden gepast.
Een voorbeeld hiervan is een groot bedrijf dat met een eigen onderzoeks- en ontwikkelingsafdeling een uitvinding doet waarmee het voor dat bedrijf goedkoper en voor de maatschappij wellicht beter (bijvoorbeeld duurzamer) wordt om uitstoot van broeikasgassen te beperken dan de manier waarop de regelgeving het voorschrijft. Een Right to Challenge-bepaling geeft dan de mogelijkheid voor het bedrijf om van de regels af te wijken, omdat het doel van de regeling op een andere manier wordt gehaald.
Het Right to Challenge (RTC) geeft burgers en bedrijven de mogelijkheid om te innoveren en om problemen met bestaande regelgeving op te lossen. Het geeft ook de ruimte aan burgers en bedrijven om zelf verantwoordelijkheid te nemen. Er zijn meerdere redenen om te kiezen voor RTC, bijvoorbeeld effectievere uitvoering, betere naleving, minder lasten, ruimte voor economische, technische of sociale innovatie en participatie.
Kenmerken Right to Challenge
Soort instrument. Het RTC kan een formeel instrument zijn als het is opgenomen in een wet. Er kan dan sprake zijn van regels en beperkingen. Een bestuursorgaan kan ook helpen bij een ‘challenge’. Een andere mogelijkheid is dat een overeenkomst of convenant wordt opgesteld tussen belanghebbende partijen en overheidsdiensten, zoals beleidsorganen en toezichthouders. Tot slot kan er ook een mengvorm zijn van regelgeving en private afspraken. Er is toezicht op de naleving van de voorwaarden en verplichtingen waaronder een ‘challenge’ wordt verleend.
Wie stelt de regels op? Het RTC zelf is een wettelijke voorziening die wordt opgesteld door de centrale of decentrale wetgever. Het gebruiken van een RTC is een uitzondering. Hiervoor is toestemming nodig van het betreffende bestuursorgaan. Het initiatief, de ‘challenge’, wordt opgesteld door de initiatiefnemers. Het RTC komt in de plaats van wettelijke regels en wordt daarmee verbindend voor degenen voor wie de uitzondering gaat gelden.
Dwingendheid. Het RTC is een voorziening waarvoor je kiest. Het biedt partijen de mogelijkheid om mee te doen en een andere invulling te geven aan wettelijke eisen die aan gedrag worden gesteld. Het RTC is daarmee niet dwingend.
Toezicht, controle en bestraffing. Je moet kunnen controleren of initiatiefnemers van een RTC hun verplichtingen nakomen. Dit geldt ook voor privaatrechtelijke afspraken. In de wettelijke regeling waarin een RTC is opgenomen, staan ook regels voor de handhaving. In deze regels vind je de voorwaarden waaronder de uitzondering wordt toegestaan en wat de sancties zijn. Als het RTC gebaseerd is op een privaatrechtelijke overeenkomst, moeten daarin de handhaving en bestraffing zijn opgenomen. Voor publieke toezichthouders is het toezicht op een RTC wel ingewikkeld doordat er grote verschillen zijn in de uitvoering. Aan de andere kant zorgt een RTC wel voor meer steun in de samenleving. Daarbij worden de wettelijke doelen eigen gemaakt en voelen ze niet meer als van bovenaf opgelegd. Dit zorgt voor een betere naleving.
Voordelen
- RTC biedt ruimte voor maatwerk, dosering en differentiatie, terwijl ook duidelijk is wat de normen zijn
- RTC maakt toepassing van technische en sociale vernieuwing mogelijk
- RTC geeft ruimte voor nieuwe producten, diensten, aflevermethoden, consumentenrelaties
- RTC geeft prikkels voor vernieuwing en maatschappelijke initiatieven
- RTC geeft ruimte aan partijen die maatschappelijk verantwoord werken
- RTC zorgt voor draagvlak in de samenleving
Nadelen
- RTC kan leiden tot verschillen in de uitvoering, waardoor er minder transparantie is
- Er zijn kosten voor de partijen die het initiatief nemen, waarbij succes niet zeker is
- Administratieve lasten voor bedrijven
- Extra uitvoeringskosten voor de overheid
- Extra toezichtlasten voor de overheid
- RTC kan risico’s voor publieke belangen met zich meebrengen
Terug naar boven
2. Hoe gebruik je het Right to Challenge?
Een ‘Right to Challenge’-bepaling geeft burgers en organisaties dus de ruimte om op hun eigen manier de doelen van een wettelijke regeling te bereiken. Daarnaast kan een ‘Right to Challenge’-bepaling worden gebruikt om op verzoek regels niet toe te passen als dit beter is voor de samenleving. Daarmee wordt de wettelijke regeling de mogelijkheid waarop je terug kunt vallen als de eigen invulling niet werkt.
Het RTC kan op twee manieren worden toegepast.
- Als invulling van een bestaande vrijstellings- of ontheffingsmogelijkheid. In welke situaties dit mogelijk is, moet de wetgever of beleidsmaker bepalen.
- Door een speciale mogelijkheid voor vrijstelling of ontheffing op te nemen in wet- en regelgeving.
Er zijn veel partijen die het RTC kunnen gebruiken. Deze gebruikers zijn bijvoorbeeld individuele burgers of bedrijven, samenwerkingen van deze partijen, maatschappelijke organisaties, semipublieke instellingen en samenwerkingsverbanden van schakels in een keten. Ook andere overheden kunnen gebruiker zijn als sprake is van een ‘interbestuurlijk’ RTC.
Beleidsmakers, regelgevers en toezichthouders kunnen het RTC op veel verschillende manieren toepassen. Dit verschilt van sturing vooraf en toetsing achteraf tot normen- en waardenvrije sturing en overlating aan initiatiefnemers. Deze keuze hangt onder andere af van het onderwerp, het bestuursniveau, het publieke belang, hoeveel ruimte er is om mee te doen, de cultuur binnen het bestuursorgaan en de politieke keuze voor een benadering waarbij normen en waarden bepalend zijn. Om het RTC een praktisch en toegankelijk alternatief te laten zijn, raden we aan het zo simpel mogelijk te houden.
Slaagfactoren
- Bereidheid bij burgers en bedrijven om initiatieven te nemen
- Positieve, ondernemende houding bij beleidsorganen, toezichthouders
- Duidelijke voorwaarden, open houding en servicegericht bestuur: “RTC: ja, tenzij”
- Zie deHandreiking Right to Challenge (PDF) (voor beleidsmakers, wetgevers, toezichthouders en initiatiefnemers).
Faalfactoren
- Bestuur denkt weinig na over succesvoorwaarden
- Bestuur stelt eisen waardoor initiatieven niet kunnen worden georganiseerd
- Bestuur, professionele partijen en initiatiefnemers hebben niet dezelfde informatie
- Veel transactiekosten voor initiatiefnemers in verhouding tot wat ze ermee willen bereiken, zoals efficiëntie en participatie
- Publieke belangen kunnen RTC tegenhouden
- Risicomijdende houding van het bestuur
Terug naar boven
3. Achtergrondinformatie
RTC is een vrij nieuw bestuurlijk instrument. Er zijn nog geen studies bekend naar de effectiviteit, ook in verhouding tot de kosten.
- Handreiking Right to Challenge
24 oktober 2016 | PDF-document, 326 kB | 17 pagina's
Terug naar boven
4. Contactgegevens
- Ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK) > Directie Wetgeving en Juridische Zaken
Terug naar boven
Laatst gewijzigd op: 28-3-2023
