Zowel in Nederland als internationaal is relatief veel onderzoek gedaan naar tweedetaalverwerving bij jonge kinderen. Daarin ligt veelal de nadruk op woordenschatonderwijs, vanuit de veronderstelling dat een grote woordenschat de basis vormt voor een brede taalvaardigheid. Het onderzoek richt zich vooral op effectieve aanpakken die de taalontwikkeling stimuleren van anderstalige leerlingen in het algemeen of van specifieke groepen. In Nederlands en Vlaams onderzoek gaat het dan vooral om kinderen van Turkse en Marokkaanse afkomst. Er blijkt niet één effectieve methode of techniek te zijn, maar taalontwikkeling hangt eerder samen met het karakter van de leeromgeving en het type interactie in de klas.
Effectieve maatregelen
In opdracht van de gemeente Amsterdam zocht het SCO Kohnstamm Instituut in een internationale literatuurstudie naar effectieve didactische maatregelen ter bestrijding van taalachterstanden in het primair onderwijs. Effectieve maatregelen en factoren voor tweede taalverwerving zijn volgens dit onderzoek:
- Met betekenis bezig zijn werkt beter dan zich uitsluitend richten op de correctheid van de taalvorm. Het verbinden van taalonderwijs, zaakvakonderwijs en eigen ervaringen is effectief. Verder leidt aandacht voor technieken die verbindingen tussen tekstelementen leggen of expliciteren tot beter onthouden. Visuele ondersteuning kan hierbij helpen.
- De kwaliteit van de geboden input is relevant. Pas gesproken of geschreven tekst aan de doelgroep aan: de input moet begrijpelijk zijn én inhoudelijk interessant. Training van fonologisch bewustzijn helpt jonge leerlingen bij het spellen en lezen, vooral samen met onderwijs in letter-klank-combinaties.
- Je eigen gebreken waarnemen is noodzakelijk bij het leren van een taal. Laat leerlingen daarom taal productief gebruiken, dus spreken en schrijven, zodat ze hun eigen fouten opmerken. Feedback is daarbij belangrijk, maar wel in een betekenisvolle interactie.
- Samenwerkend leren en interactie hebben positieve effecten. Let erop dat leerlingen elkaar de juiste input geven en op hóe ze samenwerken.
- Intensieve begeleiding en training van leerkrachten op het gebied van interactievaardigheden, woordenschatdidactiek en geïntegreerd taal- en zaakvakonderwijs is nuttig. Daarvoor zijn diverse cursussen op de markt, waarvan de onderzoekers een kort overzicht geven. Het handboek voor leerkrachten en Pabo-studenten Nederlands als tweede taal in het basisonderwijs van F. Kuiken en A. Vermeer, ThiemeMeulenhoff, kan ook houvast bieden.
- Kinderen leren taal ook en misschien wel vooral buiten school. Naschoolse programma’s en voorscholen blijken effectief te zijn. Ouders betrekken bij school en het leren van hun kind, is cruciaal. Ouders kunnen kinderen aanmoedigen om veel taalcontact te hebben. Door met ze te spreken, voor te lezen, en door contact met andere kinderen en deelname aan buitenschoolse activiteiten zoals sportclubs te stimuleren. Belangrijk is dat ouders hun eigen eerste taal spreken.
- Ruime aandacht voor veiligheid en geborgenheid, en kinderen positief waarderen, dragen bij aan grotere vorderingen.
- Gebruik leermiddelen waarbij taal aan de hand van inhoud wordt aangeboden, zoals thematisch onderwijs of geïntegreerd taal- en zaakvakonderwijs voor oudere leerlingen.
Interactie
Onderzoek in Vlaanderen naar de taalverwerving van anderstalige kinderen door het Centrum voor Taal en Onderwijs van de KU Leuven en het Steunpunt voor Diversiteit en Gelijke Onderwijskansen in Gent sluit op veel punten aan bij de bovenstaande bevindingen.
Een krachtige, taakgerichte leeromgeving blijkt van belang. Kenmerk daarvan is een veilig en positief klimaat, betekenisvolle en functionele taken en ondersteuning door interactie.
Uit onderzoek naar language awareness is bekend dat een positieve houding ten opzichte van thuistalen van kinderen hun welbevinden verhoogt en daarmee bijdraagt aan een veilig klimaat. Laat kinderen daarom de thuistaal inzetten in de klas. Kinderen met dezelfde thuistaal kunnen elkaar helpen. Heterogene groepen waarin sterkere kinderen de zwakkere helpen, hebben de voorkeur boven hom*ogene groepjes op niveau.
Meer weten?
Om een concreter beeld te krijgen van een taakgerichte aanpak, kan het NT2-materiaal voor kleuters van het CTO inspiratie bieden, bijvoorbeeld Taal-Materiaal en G-start.
Dit antwoord is tot stand gekomen met dank aan Peter Noort en Hanneke de Weger. Zij hebben hiervoor onder andere Carolien Frijns en Koen Jaspaert van het Centrum voor Taal & Onderwijs van de KU Leuven en Folkert Kuiken van de Universiteit van Amsterdam geconsulteerd.
